XIX საუკუნის ბოლოს ფოთისა და ბათუმის ნავსადგურებში ხშირად ჩერდებოდნენ ბრიტანული გემები, რომელთა მეზღვაურებიც „ფუტბოლს“ ერთმანეთში თამაშობდნენ. მალევე ქართულ საზოგადოებაშიც გაჩნდა ინტერესი და თამაშს ლელობურთის მოთამაშეებიც დაუმეგობრდნენ. პირველად სიტყვა „ფეხბურთი“ ქართულ პრესაში 1890 წელს გამოჩნდა.

ზღვისპირეთიდან სპორტის ეს სახეობა სწრაფად გავრცელდა ქვეყნის სხვა რეგიონებშიც, თუმცა მთავარი ცენტრი თბილისი გახდა. 1906 წელს დედაქალაქში ჩამოყალიბდა პირველი გუნდი – „ბურთის ფეხით მოთამაშეთა საზოგადოება“, რომლის ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურა იყო ადოლფ ელზინგერი. მან ინგლისურიდან ქართულად თარგმნა თამაშის წესები და მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ფეხბურთის პროპაგანდაში.

1907 წელს ოფიციალურად დარეგისტრირდა თბილისის პირველი საფეხბურთო კლუბი „კომეტა“, თუმცა აქტიური მეტოქეების არქონის გამო მისი განვითარება შეზღუდული იყო. მიუხედავად ამისა, 1909 წლის 22 ოქტომბერს ქუთაისში უკვე ჩატარდა პირველი საჩვენებელი მატჩი – თბილისის I და II გიმნაზიების გუნდებს შორის. 1912 წელს გაიმართა თბილისის პირველობა, სადაც გამარჯვება I გიმნაზიამ მოიპოვა.

„დინამოს“ ეპოქა

ფეხბურთის განვითარებასთან ერთად საჭირო გახდა ძლიერი ორგანიზაციული ბაზა. 1925 წელს შედგა საქართველოს პირველი ჩემპიონატი, ფინალში თბილისის ნაკრებმა აფხაზეთის გუნდს 3:1 სძლია. იმავე წელს დაარსდა თბილისის „დინამო“, რომელმაც მომდევნო ათწლეულებში ქართული ფეხბურთის მთავარი სიმბოლოს სტატუსი მოიპოვა.

„დინამომ“ 1936 წელს პირველად იასპარეზა საბჭოთა კავშირის უმაღლეს ლიგაში და პირველივე სეზონში ბრინჯაოს მედლები მოიპოვა. კლუბის ოქროსფერი ეპოქა 1960-იან წლებში დაიწყო: 1964 წელს, ტაშკენტში გამართულ „ოქროს მატჩში“, თბილისელებმა მოსკოვის „ტორპედო“ 4:1 დაამარცხეს და პირველად გახდნენ სსრკ ჩემპიონები.

მეორე ჩემპიონობა 1978 წელს მოვიდა, ნოდარ ახალკაცის ხელმძღვანელობით. ამავე პერიოდში „დინამომ“ ორჯერ მოიგო საბჭოთა კავშირის თასი (1976, 1979). საბოლოო და ისტორიული ტრიუმფი კი 1981 წლის 13 მაისს დიუსელდორფში დადგა – „დინამომ“ ევროპის თასების მფლობელთა თასის ფინალში გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის „კარლ ცაისი“ 2:1 დაამარცხა. ეს გამარჯვება დღემდე რჩება ქართული კლუბური ფეხბურთის უმაღლეს მიღწევად.

ლეგენდები და ნაკრები

საბჭოთა ეპოქაში არაერთმა ქართველმა ფეხბურთელმა მოირგო სსრკ ნაკრების მაისური და მნიშვნელოვანი წარმატებები მოიპოვა. მურთაზ ხურცილავა და ალექსანდრე ჩივაძე ნაკრების კაპიტნობის პატივსაც ღირსეულად ასრულებდნენ. მიხეილ მესხი, სლავა მეტრეველი და გივი ჩოხელი 1960 წელს ევროპის ჩემპიონები გახდნენ, ხოლო გელა კეტაშვილმა 1988 წელს ოლიმპიური თამაშების ოქროს მედალი მოიპოვა.

დამოუკიდებელი საქართველოს ფეხბურთი

საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა 1991 წლის 9 აპრილს აღდგა. ამ ისტორიულ მოვლენას მალევე მოჰყვა ფეხბურთის დამოუკიდებელი გზა.

1990 წლის 15 თებერვალს დაფუძნდა საქართველოს ფეხბურთის ფედერაცია, რომლის პირველ პრეზიდენტად ნოდარ ახალკაცი აირჩიეს. იმავე წელს ჩატარდა საქართველოს პირველი დამოუკიდებელი ეროვნული ჩემპიონატი.

საერთაშორისო ასპარეზზე ფედერაციის აღიარება მალე მოჰყვა:

• 1992 წლის 25 თებერვალს სფფ ფიფას დროებით წევრად მიიღეს,

• 1992 წლის 3 ივლისს – სრულფასოვან წევრად,

• 1993 წლის 17 ივნისს კი საქართველო ოფიციალურად გაწევრიანდა უეფაში.

სწორედ ამ დროიდან ეროვნული ნაკრები რეგულარულად მონაწილეობს ევროპის და მსოფლიოს ჩემპიონატების საკვალიფიკაციო ეტაპებზე, ხოლო ქართული კლუბები ევროთასებზე ასპარეზობენ.

თანამედროვე ეპოქა

დამოუკიდებელი საქართველოს ფეხბურთმა არაერთი გამორჩეული მოთამაშე აღზარდა. განსაკუთრებული წარმატება მოიპოვა კახა კალაძემ, რომელმაც 2003 წელს „მილანის“ შემადგენლობაში ჩემპიონთა ლიგის თასი მოიგო. ასევე, შოთა არველაძემ, თემურ ქეცბაიამ და სხვა ლეგენდებმა ევროპის წამყვან კლუბებში შეიქმნეს სახელი.

დღეს უკვე ახალი თაობა – გიორგი მამარდაშვილი, ხვიჩა კვარაცხელია, გიორგი მიქაუტაზე, გიორგი ჩაკვეტაძე, ზურიკო დავითაშვილი და სხვები – ქართულ ფეხბურთს ახალ სიმაღლეებზე აჰყავთ და საქართველოს სახელს ევროპულ საფეხბურთო რუკაზე კიდევ უფრო მკაფიოდ ამკვიდრებენ.

დასკვნა

ქართული ფეხბურთის გზა სავსეა როგორც სირთულეებით, ასევე დიდებული გამარჯვებებით. „დინამოს“ ტრიუმფი 1981 წელს, ეროვნული ნაკრების პირველი ნაბიჯები დამოუკიდებლობის შემდეგ და დღევანდელი ვარსკვლავების წარმატებები ნიშანია იმის, რომ ფეხბურთი საქართველოს სპორტული და ეროვნული იდენტობის განუყოფელი ნაწილია. ეს ისტორია ჯერ კიდევ იწერება – ახალი გამარჯვებებისა და მომავალი თაობების მოლოდინით.